قلمکار؛ ردپای تاریخ بر پارچه
نگاهی به تاریخچه قلمکارسازی
قلمکارسازی یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین هنرهای صناعی ایران است که از گذشته‌های دور در فرهنگ و زندگی ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته است. اصفهان، به‌عنوان پایتخت هنر و معماری ایران در دوره‌های مختلف تاریخی، از مراکز اصلی تولید و توسعۀ این هنر محسوب می‌شود. این شهر در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود رسید و به دلیل حمایت‌های شاه عباس صفوی و توجه ویژه درباریان، قلمکارسازی به یکی از هنرهای پررونق و شناخته‌شده ایران تبدیل شد.
بانوجی مبدع و نخستین تولیدکننده منسوجات مخمل‌قلمکار در ایران است
خرید بهترین رومیزی‌ها و رانرهای مخمل‌قلمکار بانوجی در رنگ‌ها، طرح‌ها و اندازه‌های متنوع
ریشه‌های تاریخی قلمکار
تاریخچۀ چاپ روی پارچه به دوره‌های باستانی بازمی‌گردد. برخی شواهد نشان می‌دهد که روش‌هایی مشابه قلمکار در تمدن‌های کهن مانند مصر، یونان، هند و ایران مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در مقبره‌های مصر باستان نمونه‌هایی از پارچه‌های رنگی با نقوش چاپی یافت شده که به ۲۱۰۰ سال قبل‌از میلاد بازمی‌گردد. همچنین هرودوت، مورخ یونانی، در قرن پنجم پیش‌از میلاد از پارچه‌های نقش‌دار اقوام قفقاز یاد کرده است.
در دوران هخامنشیان، لباس‌های اشرافی با نقوش هندسی و گل‌وبوته‌های زیبا تزئین می‌شد و در دورۀ ساسانیان نیز پارچه‌های فاخر با نقش حیوانات اساطیری، سواران و شکارگاه‌ها به شیوه‌ای هنرمندانه تولید می‌شدند. بسیاری از پژوهشگران معتقدند که در همین دوره، استفاده از مهر و قالب برای چاپ روی پارچه متداول شد و به تدریج به شکلی که امروزه به عنوان قلمکار می‌شناسیم، تکامل یافت.
رشد و شکوفایی قلمکار در ایران
در دورۀ ایلخانی و تیموری، هنر قلمکارسازی به‌دلیل گسترش تجارت و ارتباط با سرزمین‌های شرقی و غربی توسعه یافت. ایرانیان برای رقابت با پارچه‌های چینی و هندی، به خلق نقوش جدید و بهبود تکنیک‌های چاپ روی پارچه پرداختند. در این دوره، شهرهایی مانند اصفهان، یزد، شیراز، کاشان، همدان، بروجرد و گناباد به مراکز اصلی تولید قلمکار تبدیل شدند؛ اما دوران طلایی قلمکار عصر صفویه بود. در این دوران، حمایت‌های گسترده شاه عباس صفوی باعث شد که قلمکارسازی به اوج خود برسد و به یکی از مهم‌ترین هنرهای درباری و مردمی تبدیل شود. پارچه‌های قلمکار در این دوران نه‌تنها در ایران، بلکه در کشورهای اروپایی و آسیایی نیز شهرت یافت و به‌عنوان یکی از کالاهای ارزشمند صادراتی شناخته شد. لباس‌های درباری، پرده‌های مذهبی، سفره‌های قلمکار و پرده‌های نقالی ازجمله محصولات رایج در این دوره بودند.
رقابت با هند و تأثیرات جهانی
در قرون هفدهم تا نوزدهم میلادی، قلمکارسازی تحت‌تأثیر رقابت با هند و تجارت جهانی قرار گرفت. هندی‌ها که منابع غنی پنبه داشتند، توانستند با تولید گسترده و ارزان، بازارهای جهانی را در دست بگیرند. در همین دوران، جهانگردانی مانند شاردن و لاک وود کیپلینگ دربارۀ قلمکار ایرانی و تفاوت آن با نمونه‌های هندی مطالبی نوشته‌اند. به گفتۀ کیپلینگ، در برخی مناطق هند، قلمکارهایی تولید می‌شد که ازنظر ظرافت و دقت به آثار ایرانی نزدیک بودند؛ اما محصولات ایرانی همچنان از نظر طراحی و کیفیت برتری داشتند.
افول و بقای هنر قلمکار
با ورود فناوری‌های جدید و روش‌های صنعتی چاپ پارچه در قرن نوزدهم، قلمکارسازی سنتی به تدریج از رونق افتاد. بااین‌حال، به‌دلیل ارزش هنری و اصالت فرهنگی این هنر، هنوز هم در شهرهایی مانند اصفهان به‌عنوان یک هنر دستی ارزشمند ادامه دارد. امروزه، آثار قلمکار ایرانی در موزه‌های بزرگ جهان ازجمله موزۀ متروپولیتن و مجموعۀ بارون ژرم پیشون نگهداری می‌شود که نشان از اهمیت تاریخی و فرهنگی این هنر دارد.
قلمکار در دنیای معاصر
امروزه، قلمکار اصفهان همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع دستی ایران شناخته می‌شود. پارچه‌های قلمکار برای سفره‌های سنتی، رومیزی، پرده، سجاده و لباس‌های فاخر به کار می‌روند. استادکاران این هنر همچنان با نقوش اصیل ایرانی مانند بته‌جقه، شکارگاه، گل و بوته و اسلیمی این هنر را زنده نگه داشته‌اند و آن را به نسل‌های بعدی منتقل می‌کنند. قلمکار نه‌تنها یک هنر دستی، بلکه یک میراث فرهنگی است که داستانی هزارساله از زیبایی، خلاقیت و مهارت ایرانیان را روایت می‌کند.
